همبسته‌گی زنان به عنوان نیروی تغییر در جامعه؛ بنایی با ستون‌های ناپایدار
شماری از آگاهان به این باور اند که جامعه‌ی افغانستان در سال‌های پس از سقوط طالبان، نتوانسته است در حوزه‌های حقوق، برابری و عدالت اجتماعی به اهداف مورد انتظار دست یابد و مشخصاً در رابطه با زنان، پایه‌های باور عمومی در مورد برابری حقوقی و اجتماعی آنان در جامعه مستحکم نشده است؛ از این رو به باور این آگاهان تفاوت‌هایی بین زنان در سطوح و مناطق مختلف جامعه وجود دارد و باعث شده است که آنان نتوانند برای دست‌یابی به حقوق‌شان و تغییر نگاه جامعه، به یک نیروی واحد بدل شوند. داکتر محمدصالح سلجوقی، مشاور امور قانون‌گذاری ریاست مجلس نمایندگان و نماینده‌ی پیشین مردم هرات در مجلس، در گفت‌وگویی با شبکه‌ی جامعه‌ی مدنی و حقوق بشر (شبکه) می‌گوید، امروز زنان افغانستان به جای این‌که به عنوان یک نیروی بزرگ و تغییردهنده در جامعه محسوس باشند، از هم جدا استند و دیدگاه‌های متباعد و هویت‌های فرهنگی متفاوت دارند. «ما نتوانستیم به صورت هم‌سطح و برابر با تغییراتی آهسته و تدریجی، پایه‌های باور عمومی در مورد برابری حقوقی و اجتماعی زنان را تثبیت کنیم و به آن استحکام ببخشیم، ما یک باره‌گی شروع به دفاع از حقوق مدنی و روبنایی زنان بر پایه‌های بسیار سست اجتماعی کردیم. امروز زنان در جامعه‌ی سنتی هنوز کارگران خانه استند و در جامعه‌ی شهری به نوعی در یک سلسله تغییرات ظاهری مدرنیته گیر مانده‌اند و این باعث شده است که زنان شهرها و روستاها از هم جدا و بیگانه باشند.» شبکه: منظورتان از این جدایی چیست؟ سلجوقی: زنان روستایی در قالب سنت اسیر مانده‌اند و بانوانی که در شهر استند پای خود را فراتر از حوزه‌ی انکشافات مدرن مدنی و اجتماعی گذاشته‌اند و به شهروندان اروپایی‌ای می‌مانند که ۱۰۰ سال زندگی در یک جامعه‌ی دموکراتیک را تجربه کرده‌اند. این تغییر بزرگ، سبب شده است که زنان افغانستان به شکل یک مجموعه‌ی واحد با موقف یک سان اجتماعی نباشند؛ اکثریت جامعه را زنانی سنتی تشکیل می‌دهند و اقلیت جامعه شامل زنان مدرن شهری است و این دو گروه نمی‌توانند در یک منازعه برای حصول حقوق اساسی و مدنی با هم یک پارچه باشند؛ به همین دلیل زنان به دو قطب جدا بدل شده‌اند و این فاصله سبب شده است که صدای واحد نداشته باشند. متاسفانه باید بگویم که زنان افغانستان در آینده با مشکلاتی مواجه خواهند شد. شبکه: با این وجود برای تضمین آینده‌ی زنان چه باید کرد؟ سلجوقی: ما باید بر محورهای اصلی و بزرگی که بتواند در سال‌های آینده ستون محکمی برای سقف آزادی‌های مشروع و قانونی زنان بسازد، تمرکز کنیم. مثلاً حقوق زنان از جمله تحصیل، کار، تجارت، مشارکت‌های سیاسی و تعیین سرنوشت اجتماعی باید تضمین شود و آزادی‌هایی که حتا در حوزه‌ی دین به آنان داده شده است، عملی شود؛ حق انتخاب همسر، حق تملیک ارث و ثبت ملکیت به زنان داده شود، آنان نباید به عنوان یک طعمه در مبادلات اجتماعی و قومی خانواده‌های‌شان مورد استفاده قرار بگیرند. زن باید در جامعه حضور داشته باشد و تصمیم بگیرد. این موارد از جمله‌ی همان محورهای بزرگی است که پیش‌تر به آن اشاره کردم. شبکه: با توجه به این‌که گفت‌وگوهای صلح در جریان است و انتظار می‌رود که یکی از موضوعات مهم مورد بحث در آن، موضوع حقوق زنان باشد، به نظر شما آیا نمایندگان زن در تیم مذاکره‌کننده‌ی دولت ظرفیت و توانایی نمایندگی درست از زنان را دارند؟ سلجوقی: بین این زنان، بانوان قدرت‌مندی هستند که بر بحث‌های بین هیأت دولت با طالبان اشراف دارند، اما متاسفانه هیأت گفت‌وگوکننده نه بر اساس توانایی‌ها و ظرفیت‌ها، بلکه بیش‌تر بر پایه‌ی یک سلسله ملاحظات سیاسی انتخاب شده است و الا زنان بسیار قوی‌تری هم در افغانستان هستند که می‌توانستند از اعضای این تیم باشند. اگر کسی امروز در حوزه‌ی منافع زنان از آدرس‌هایی چون تیوری فمینیسم وارد شود، بدون شک مخالفت‌هایی را به وجود می‌آورَد، اما اگر زنان با مراجعه به برخی احادیث و آیات قرآن وارد بحث شوند، شکی نیست که به شکل بهتری قادر به گفت‌وگو با طالبان خواهند بود. همان‌طور که می‌دانید فرقه‌های مختلف دینی هر کدام نظریات متفاوتی در مورد زنان دارند، اما هیچ‌یک از این فرقه‌ها در پایان بحث یک دیگر را به کفر متهم نمی‌کنند. وقتی زنانی با معلومات زیاد دینی و آگاهی از تفسیرها وارد گفت‌وگو با طالبان شوند، احتمال تمکین طالبان به استدلال آنان وجود دارد و در این صورت باورهای سنتی و مرد‌‌سالارانه‌ی این گروه رقیق‌تر خواهد شد. شبکه: شماری به این باورند که نفس حضور زنان در گفت‌وگوهای صلح می‌تواند بر موقف طالبان نسبت به آنان تاثیرگذار باشد، نظر شما در این مورد چیست؟ سلجوقی: زنان به مراتب بهتر از مردانی که مدعی حمایت از حقوق زنان استند، می‌توانند از حقوق خودشان دفاع کنند؛ به همین دلیل برای این‌که تیم مقابل تا حدودی به صورت عملی مدافعان واقعی و عینی نیمی از جمعیت کشور را ببیند، نیاز به وجود زنان قوی در هیأت است تا شاید طالبان از موضع‌های سیاسی و سنتی خودشان عقب‌نشینی کنند و در صورت توافق صلح حضور زنان در جامعه را بپذیرند. مشارکت زنان بسیار مهم و تاثیرگذار است، آنان باید حضور داشته باشند و با قدرت، از حقوق‌شان دفاع کنند. شبکه: گفت‌وگو با طالبان به عنوان گروهی که پیشینه‌ی خوبی، به ویژه در رابطه با زنان ندارد، آیا به جایی خواهد رسید؟ سلجوقی: بحث اصلی مذاکرات، اختلاف بر سر موضوعات مرتبط با زنان نیست. بلکه بحث اصلی آتش‌بس، توقف جنگ و کاهش خشونت است و این‌که فضایی مناسب برای زندگی در کشور ایجاد شود. نوبت بحث حقوق زنان و چگونه‌گی برخورد گروه‌های تندرو و افراطی با آن در مرحله‌ی دوم است. امروز مردم افغانستان و سربازان تنها به خاطر تحقق اهداف دموکراتیک برای احیای حقوق زن نمی‌جنگنند، خانواده‌های قربانیان، عزیزان‌شان را به خاطر تامین حقوق زنان دفن نمی‌کنند و انگیزه‌ی مقابله در برابر تروریسم تنها دفاع از حقوق زنان نیست. موضوع حقوق زنان یا تحقق عدالت اجتماعی برای برابری حقوق زن و مرد که بخشی از نظام دموکراتیک است، در قدم دوم و پس از توقف جنگ مورد بحث قرار خواهد گرفت؛ به همین دلیل نمی‌توان گفت که اگر تیم طالبان در مورد حقوق زنان انعطاف نشان ندهند، گویا صلح محقق نخواهد شد یا داد و ستد سیاسی برای آشتی به وجود نخواهد آمد. به هر حال در روند مذاکرات صلح دو مشکل عمده وجود دارد؛ اول این‌که وقتی طالبان ادعا می‌کنند که حقوق زنان را مطابق به احکام دین و آن‌چه در قرآن آمده در نظر می‌گیرند، هیچ بستر سیاسی دیگری فرصت نخواهد یافت، ادعا کند که حقوق اجتماعی و سیاسی زنان باید فراتر از احکام اسلام تامین شود؛ زیرا این باعث خواهد شد که بخش بزرگی از جامعه‌ی سنتی و مسلمان در برابر این افکار قرار بگیرد که در این صورت با تجرید دیدگاهی که بتواند زنان را به حقوق دموکراتیک آنان برساند، روبه‌رو خواهیم شد. شبکه: ارزیابی شما از آن‌چه تا کنون در مذاکرات گذشته است، چیست؟ سلجوقی: تا کنون هیچ‌گونه پیش‌رفت امیدبخشی در جریان مذاکرات روی نداده است. همان‌طور که جنگ افغانستان به گفته‌ی بزرگان، یک جنگ نیابتی است و افغانستان به یک جغرافیا برای تصادم منافع شبکه‌های استخباراتی منطقه و دنیا تبدیل شده، صلح افغانستان نیز یک صلح نیابتی است؛ صلحی است که اگر منافع قدرت‌های درگیر در جریان آن تضمین شود، بدون شک پیش‌رفت‌هایی در آن به وجود خواهد آمد. شکی نیست که حکومت افغانستان بدون حمایت جامعه‌ی جهانی نمی‌توانست دوباره به وجود بیاید و تمام آزادی‌ها و قدرت‌های سیاسی آن به نوعی متکی به حمایت امریکا بوده است؛ به همین دلیل در تصمیم‌گیری‌های بین‌المللی خود هیچ‌گاه مستقل و آزاد نبوده است. طالبان نیز به عنوان یک جنبش ایدیولوژیک و قومی در افغانستان طی سال‌های اخیر با تحریک آی‌اس‌آی پاکستان به وجود آمده و قوت گرفته‌اند و حالا هم بدون حمایت و هدایت آن هیچ‌کاری در حوزه‌ی مذاکرات صلح انجام نمی‌دهند. از این رو هر دو طرف مذاکرات به گونه‌ی جدی وابسته به منابع بین‌المللی حمایت‌کننده‌ی خود استند. اگر این‌گونه در نظر بگیریم که مذاکرات نوعی داد و ستد سیاسی و اجتماعی با طالبان است، بدون شک هر دو طرف گفت‌وگو باید چیزهایی را تبادله کنند و نتیجه‌ی گفت‌وگوها چیزی خواهد بود که نه برای ما ایده‌آل و آرمانی است و نه هم برای طالبان. به هر حال من امیدوار نیستم که این مذاکرات به این زودی به نتیجه برسد، مگر این‌که حامیان دولت افغانستان و حامیان طالبان هر دو طرف در یک تعامل به توافق برسند. شبکه: موضوعات مربوط به حقوق زنان در کجای گفت‌وگوها قرار دارد؟ سلجوقی: احترام به حقوق زنان، ولو با دیدگاه شرعی، باید در جریان مذاکرات تضمین شود. احقاق حقوق شرعی زنان هیچ‌گونه منافاتی با دست‌رسی آنان به حقوق‌شان در یک بستر دموکراتیک ندارد. متاسفانه جامعه‌ی سنتی افغانستان، به ویژه نوع طالبانی آن حتا حقوق شرعی زنان را به آنان نمی‌دهند، بلکه محدودیت‌های جدی‌تری را برای آنان ایجاد می‌کنند. به گفته‌ی داکتر سلجوقی، اگر طالبان از طریق مذاکرات به حقوق و آزادی‌های شهروندی قناعت کنند، این می‌تواند از نظر روحی آرامش بیش‌تری را ایجاد کند و باعث شود که زنان از آینده‌ی خود نگران نباشند. از همین رو به باور وی، باید از گفت‌وگوهای صلح به عنوان یک فرصت استفاده شود و زنان و مردان از حقوق بانوان به صورت جدی حمایت کنند، تا زنان نه تنها به حقوق‌شان دست یابند، بلکه از بستر سخت و سنگی سنت‌های قبیله‌ای نجات پیدا کنند. گفت‌وگوی شبکه‌ی جامعه‌ی مدنی و حقوق بشر با داکتر محمدصالح سلجوقی، مشاور امور قانون‌گذاری ریاست مجلس نمایندگان