از دردسر عکس تا خطر نقاب‌پوشان؛ زنان بدخشان دست به گریبان سنت‌های اجتماعی
ساختار جوامع سنتی، به ویژه تفکرات تندروانه از موانعی بر سر راه فعالیت‌های زنان خوانده شده است. جامعه‌ی افغانستان نیز به عنوان یکی از این جوامع با داشتن افکار افراطی باعث ایجاد مشکلاتی بر سر راه تحصیل و فعالیت زنان شده است. آصفه کریمی، نماینده‌ی ولایتی دفتر مشارکت زنان در بدخشان، در گفت‌وگویی با شبکه‌ی جامعه‌ی مدنی و حقوق بشر (شبکه) می‌گوید، آنان در بدخشان به عنوان فعالان زن با مشکلات گوناگونی روبه‌رو استند و موانع زیادی بر سر راه شان وجود دارد. شبکه: لطفا کمی در مورد این مشکلات توضیح بدهید؟ کریمی: کار در بدخشان بسیار دشوار است؛ چون مردم این‌جا افکار و باورهای گوناگون دارند؛ یکی از مشکلات زنان فعال در این‌جا این است که اگر فعالیتی انجام بدهند و بخواهند عکسی از خود را با شرح آن فعالیت در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک بگذارند، عکس آنان به عنوان تصویر یک شخص «بد» استفاده می‌شود. خودم هم در این مورد تجربه دارم؛ در این اواخر یک برنامه‌ی آگاهی‌دهی در یکی از ولسوالی‌ها برگزار کرده بودیم، پس از پایان‌یافتن برنامه و پیش از این که به مرکز برسم، عکس‌هایم در صفحه‌های اجتماعی پخش شده بود و شماری در بخش نظریات دشنام داده بودند. درست است که شاید خانواده‌ی من مشکلی با این موضوع نداشته باشد؛ اما بسیاری از خانواده‌ها این اجازه را به فرزندان شان نمی‌دهند که عکسی از خود در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک بگذارند و به همین دلیل برای برخی زنان مورد استفاده قرارگرفتن عکس شان در فضای اجتماعی، به یکی از موانع فعالیت آنان تبدیل شده است. هرچند شاید مشکل عکس به نظر دیگران کوچک بیاید؛ اما شمار زیادی از زنان شاغل، به ویژه فعالان مدنی و کسانی که فعالیت‌های حقوقی انجام می‌دهند به این دلیل که عکس یا شماره‌ی تماس شان مورد استفاده قرار گرفته است، از کارهای‌شان دست کشیده اند. از سوی دیگر، در این اواخر افراد گروهی به نام حزب‌التحریر در این‌جا فعالیت می‌کنند که تفکر افراطی دارند. این‌ها نمونه‌ای از مشکلاتی است که ما در شهر فیض‌آباد داریم و این مشکلات هر روز بیش‌تر می‌شود. موردی که در این اواخر زیاد اتفاق افتاده این است که زنان به خاطر بیرون‌رفتن و نوع پوشش شان از سوی مردانی با چهره‌های پوشیده تهدید شده اند. موانع فعالیت زنان در بدخشان نسبت به قبل بیش‌تر شده و شمار زیادی از بانوان در این ولایت را از فعالیت بازداشته است. شبکه: وضعیت حقوقی زنان در بدخشان چگونه است؟ کریمی: بدخشان یکی از ولایات دورافتاده است. در مرکز فیض‌آباد وضعیت عادی است و زنان با سواد اندکی که دارند تا اندازه‌ای در مورد مسایل حقوقی آگاهی کسب کرده اند؛ اما در ولسوالی‌ها وضعیت نگران‌کننده است. در برخی از ولسوالی‌ها با این که مکتب وجود دارد به دلیل ناامنی دختران در سنین کم از رفتن به مکتب بازمی‌مانند، زنان در این ولسوالی‌ها از مسایل حقوقی بی‌خبر استند و فکر نمی‌کنم بعضی از برنامه‌های آگاهی‌دهی که از سوی برخی نهادها برگزار می‌شود، زیاد موثر باشد. در میان ولسوالی‌ها تعدادی از آنان در فاصله‌ی شش-هفت‌روزه از مرکز موقعیت دارد و رفتن به آن‌جا مشکل است، فکر می‌کنم زنان در این ولسوالی‌ها شاید اصلا ندانند که در دنیا چه می‌گذرد و شاید حتا نام ولایت‌شان را ندانند. اولین دلیل این وضعیت مشکلات امنیتی است؛ بازماندن دختران از مکتب به دلیل ناامنی باعث بی‌سوادی می‌شود و طبیعی است که وقتی کسی از نعمت سواد محروم باشد، از حقوق خود آگاه نمی‌شود. شبکه: شما چه برنامه‌هایی برای بالابردن سطح آگاهی زنان دارید؟ کریمی: ما در بخش صلح و امنیت زنان کار می‌کنیم. اگر بدانیم که در یک ولسوالی شرایط امنیتی طوری است که می‌توان به آن‌جا رفت، بعضی برنامه‌های آگاهی‌دهی یک‌روزه را در آن‌جا برگزار می‌کنیم. گاهی نیز ناامنی اجازه نمی‌دهد که در تمام ولسوالی‌ها برنامه داشته باشیم. چندی پیش که قرار بود به ولسوالی شهدا برویم، یک هفته‌ی تمام منتظر بودیم تا از امن‌بودن آن‌جا به ما اطمینان بدهند؛ اما متاسفانه موفق به رفتن نشدیم؛ زیرا در کنار مشکلات امنیتی، حساسیت مردم برخی ولسوالی‌ها به برنامه‌های مربوط به زنان نیز، مانع فعالیت ما می‌شود؛ معمولا کسانی که برای دیدن زنان به روستاها می‌روند برای مردم آن‌جا «کافر» تلقی می‌شوند. بعضی مسایل سنتی دیگر که در مناطق بسیار دوردست بدخشان حاکم است اجازه نمی‌دهد که به عنوان زنان شهری به آن‌جا برویم؛ چون مردم این مناطق فکر می‌کنند که ما شاید فکر زنان آن‌جا را تغییر بدهیم. شبکه: با توجه به این‌که گفت‌وگوهای صلح در جریان است، به نظر شما توافق صلح چه تاثیری بر وضعیت کنونی زنان در بدخشان خواهد گذاشت؟ مشکلاتی که به آن اشاره کردید، تا چه اندازه حل خواهد شد؟ کریمی: من در اوایل به مذاکرات صلح باورمند بودم؛ اما طالبان با شدت‌بخشیدن به حملات شان این را ثابت کردند که می‌خواهند از این راه دولت افغانستان را وادار به دادن پاسخ مثبت به خواست‌های‌شان بکنند. حالا در چند ولسوالی بدخشان جنگ است و این نشان‌دهنده‌ی این است که طالبان به هیچ حرفی پابند نیستند. به هر حال فکر می‌کنم با آمدن طالبان، ممکن است محدودیت‌هایی برای زنان ایجاد شود؛ چون فکر این گروه برای همه روشن است و در این چند دهه خود را برای مردم ثابت کرده اند. این گروه با همه پیشرفت‌هایی که در افغانستان صورت گرفته است، به ویژه با حضور زنان در اجتماع مشکل دارند. وقتی طالبان می‌گویند که زن حق انتخاب همسرش را دارد؛ یعنی آنان فکر می‌کنند که تنها نیاز زنان ازدواج است؛ در حالی که شاهد این استند که حق آموزش‌وپرورش نخستین حقی است که ما مطرح می‌کنیم و بر آن تاکید داریم. در کل من زیاد به این روند باور ندارم. شاید در نتیجه‌ی گفت‌وگوها یک آتش‌بس موقت برقرار شود؛ اما به هیچ عنوان امیدوار نیستم که طالبان بیایند و با ما بسازند. شبکه: به باور شما نفس حضور زنان در مذاکرات صلح چه تاثیری بر موقف طالبان نسبت به آنان دارد؟ کریمی: اگر نمایندگان زنان کسانی باشند که بتوانند خواست‌های زنان را با تیم مقابل مطرح کنند و با استدلال قوی آنان را قناعت بدهند، اطمینان دارم که طالبان به این نتیجه خواهند رسید که زنان افغانستان مثل گذشته نیستند و آنانی نیستند که در سال‌های حاکمیت شان همه چیز را برای شان ممنوع کرده بودند. نمایندگان زن این‌بار نباید مثل دفعه‌ی پیش تنها به شکل نمایشی در آن‌جا حضور داشته باشند. امیدوارم این‌بار اعضای زن تیم مذاکره‌کننده بتوانند با حرف‌های منطقی مذاکرات را پیش ببرند، تا طالبان بدانند که زنان نیز صلاحیت و توانایی اشتراک در مذاکرات را دارند و خواست‌های‌شان باید شنیده شود. شبکه: به نظر شما توافق صلح چه تاثیری بر فعالیت‌های زنان، به ویژه زنان بدخشان خواهد گذاشت؟ کریمی: طالبان باید بدانند که زنان افغانستان، زنان بیست سال پیش نیستند که بتوانند هر حرفی را به آنان تحمیل کنند. زنان کنونی افغانستان هر کدام با زحمات فراوان به موفقیت رسیده اند و مصروف فعالیت‌های گوناگون استند. در این شکی نیست که با مشارکت طالبان در قدرت، یک سلسله محدودیت‌ها، به ویژه در مورد زنان وضع خواهد شد؛ اما شهروندان افغانستان این را نمی‌پذیرند که کسی برای آنان قید و شرط بگذارد؛ زنان افغانستان به سطحی از آگاهی رسیده اند که دیگر اجازه ندهند کسی برای زندگی یا درس‌خواندن شان شرط بگذارد. شبکه: بسیاری به این باورند که اگر جامعه‌ی جهانی تعهدات صلح را تضمین کند، می‌توان به وضعیت حکومت پس از گفت‌وگوهای صلح امیدوار بود، آیا شما هم چنین فکر می‌کنید؟ کریمی: اگر جامعه‌ی جهانی چنین اراده‌ای می‌داشت، باید سال‌ها قبل این کار را می‌کرد تا مردم این‌قدر قربانی نمی‌شدند. در قضیه‌ی رهایی زندانیان طالب چه ضمانتی وجود داشت؟ به خاطر آن یک جرگه‌ی بزرگ هم برگزار شد و همه امیدوار به برقراری صلح بودند؛ اما هیچ اتفاقی نیفتاد و جنگ و خشونت بیش‌تر شد. بانو کریمی می‌گوید که هیچ امیدی به تضمین جامعه‌ی جهانی از نتایج گفت‌وگوهای صلح نیست. او می‌افزاید که نخستین شرط ایجاد صلح همیشگی توقف جنگ است که هنوز در افغانستان محقق نشده است و به همین دلیل، امید زیادی به برقراری صلح پایدار و همیشگی در کشور نیست. گفت‌وگوی شبکه‌ی جامعه‌ی مدنی و حقوق بشر، با آصفه کریمی، نماینده‌ی ولایتی دفتر مشارکت زنان در بدخشان