باید راه برای صلح هموار شود
شماری از فعالان مدنی به این باورند که اگر بین وضعیت جامعه و آنچه نمایندگان مردم در گفت‌وگوهای صلح در مورد آن بحث و از آن دفاع می‌کنند تناسب وجود نداشته باشد، احتمال دست‌یابی به صلح زیاد نخواهد بود؛ از این‌رو به‌عنوان زمینه‌ای برای تحقق صلح باید اصلاحات لازم در جامعه به میان آید. حمید صفوت، استاد دانشگاه و فعال مدنی در گفت‌وگویی با شبکه جامعه مدنی و حقوق بشر (شبکه) می‌گوید، نبود عدالت و اصلاحات در جامعه، مانعی برای به میان‌آمدن صلح به‌شمار می‌آید، اما با تأمین این موارد می‌توان راه را برای دست‌یابی به صلح باز کرد: «امیدواریم گفت‌وگوهای صلح نتیجه بدهد، اما اگر چنین نشد، باید برای دست‌یابی به صلح به دنبال بحث‌های جدی‌تر مانند تأمین عدالت و اصلاحات در نظام باشیم، این موضوعات می‌تواند طالبان میدان جنگ را زودتر زمین‌گیر کند. اگر شاهد مواردی چون اختلافات زبانی و قومی باشیم، در واقع در مذاکرات مدعی چیزی استیم که نداریم و این برای طالبان یک فرصت بزرگ ایجاد می‌کند تا بیشتر میدان‌دار جنگ و بحث‌های مذاکرات باشند.» شبکه: ارزیابی شما از آنچه تا کنون در گفت‌وگوها گذشته است چیست؟ صفوت: هم‌زمان با مذاکرات صلح، میزان حملات طالبان در کشور افزایش یافته که مایه‌ی نگرانی مردم شده است. طبیعی است که، از نشستی که باعث تشدید جنگ و افزایش تلفات شود، نمی‌توان ارزیابی مثبت داشت. از سویی دعوت بعضی کشورها از طالبان به عنوان یک گروه دهشت‌افگن نشان‌دهنده‌ی این است که پیشرفت زیادی نداشته‌ایم و نشست‌ها تا کنون به گروه‌های مسلح از جمله طالبان مشروعیت بخشیده است. در هر حال با این‌که امیدواری‌هایی برای دست‌یابی به صلح وجود دارد، در کل ارزیابی من از گفت‌وگوها مثبت نیست و به نظر من مذاکرات باعث وخیم‌تر شدن وضعیت شده و امنیت در نقاط مختلفی از کشور بیش از گذشته مختل شده است. شبکه: چه نگرانی‌هایی در رابطه با نتایج مذاکرات وجود دارد؟ صفوت: نگرانی ما این است که قانون اساسی افغانستان نقض شود و دوباره مکاتب و روزنه‌های آموزش و زندگی مسالمت‌آمیز بسته شود، ما نگران شدت‌یافتن حملات در صورت عدم توافق استیم. موضوع دیگر این است که بخشی از جامعه از لحاظ روانی احساس شکست‌خوردگی می‌کند، امیدوارم حکومت این وضعیت را تغییر بدهد؛ یک فکر نو ایجاد کند و به مردم افغانستان امید ببخشد. با توجه به امکاناتی که حکومت افغانستان دارد و شرایطی که پیش آمده فرصت‌های زیادی هست که با استفاده از آن بتوان مانع بازگشت به گذشته شد. شبکه: شدت حملات طالبان در جریان مذاکرات چه مفهومی می‌تواند داشته باشد؟ صفوت: به نظر من طالبان با این کار فرصتی برای خود به وجود می‌آورند تا اراضی بیشتری را در اختیار داشته باشند و در واقع به جهانیان نشان بدهند که یک قدرت قابل محاسبه‌اند. ما صحبت‌هایی با بعضی از چهره‌های نظامی، به‌ویژه کسانی که در خطوط جنگ استند داشتیم، آنان می‌گویند به نحوی از آنان خواسته می‌شود که حملات را افزایش ندهند و میزان کشتار بالا نرود، اما طرف مقابل دست باز دارد و پابند به هیچ کنوانسیونی نیست. در شمال، در جایی که ما زندگی می‌کنیم تعداد عملیات طالبان زیاد شده، در بعضی از قسمت‌های شاه‌راه‌ها ایست بازرسی دارند و در عین حال تبلیغات‌شان افزایش یافته است؛ این‌ها نشان‌دهنده‌ی این است که طالبان می‌خواهند حضور خود را بیشتر به اثبات برسانند تا در گفت‌وگوهای صلح امتیاز بیشتری بگیرند. شبکه: گفت‌وگو با گروهی که پیشینه‌ی زن‌ستیزی دارد، چه نتیجه‌ای در رابطه با حقوق و آزادی‌های زنان خواهد داشت؟ صفوت: آزموده را آزمودن خطاست. حرکات طالبان نسبت به گذشته نظام‌مندتر شده است. در مناطقی که این گروه در آن حضور دارد مکاتب دختران بسته است، زنان اجازه‌ی کار ندارند و شرایطی که طالبان در زمان حاکمیت‌شان در افغانستان داشتند، جدی‌تر و هدف‌مندتر شده است. من فکر می‌کنم این‌که بگوییم دیدگاه طالبان تغییر کرده، یک خوش‌بینی کاذب است. امروز ما شاهد اعدام‌های صحرایی، سنگسار و محدودیت‌های شدیدتر از دوران حاکمیت طالبان در مناطق تحت اداره‌ی آنان استیم. از طریق رسانه‌ها می‌شنویم که در بدخشان طالبان به دختران اجازه‌ی اشتراک در آزمون کانکور را نداده‌اند و حتی بسیاری از دختران مخفیانه به جاهایی مثل مزار آمدند و در کانکور شرکت کردند که در نتیجه خانواده‌های برخی از آنان مورد هدف قرار گرفتند، اسیر شدند یا جان خود را از دست دادند. شبکه: نفس حضور زنان در مذاکرات تا چه اندازه می‌تواند بر موقف طالبان تاثیرگذار باشد؟ صفوت: به نظر من اگر هیچ زنی در تیم مذاکره نمی‌بود، اما اجندای زنان به شکل واقعی و معنادار در مذاکرات مورد بحث قرار می‌گرفت و برای آن تصمیم گرفته می‌شد بهتر بود. اگر قانون اساسی افغانستان، به‌ویژه فصل دوم آن حفظ شود و در نظام آینده در جای خود باقی بماند، مهم نیست که چه کسانی در تیم مذاکره‌کننده حضور دارند. برداشت من این است که حرف‌های زنان از سوی تیم مقابل زیاد جدی گرفته نخواهد شد و طالبان مطمئنا مطابق اصول و باورهای خودشان عمل خواهند کرد، اما اگر ایالات متحده و اتحادیه‌ی اروپا اهرم‌های فشار خود را به کار گیرند، شاید همین تعداد نمایندگان زن در تیم مذاکره بتوانند اجندایی مشخص را پیشکش کنند و تیم مقابل را تحت فشار قرار دهند؛ در غیر این صورت طالبان با همین ادعا که چیزی خلاف اسلام را نمی‌پذیرند، می‌توانند همگی را مجاب کنند و راه رسیدن به صلح را محدود بسازند. شبکه: چه موضوعاتی در مورد زنان باید در مذاکرات مورد بحث قرار گیرد؟ صفوت: به نظر من قانون اساسی افغانستان، به‌ویژه فصل دوم آن که می‌تواند حقوق تمام شهروندان را تضمین کند و کنوانسیون‌هایی که دولت افغانستان تا امروز امضا کرده است، از جمله دست‌آوردهای بزرگی است که باید در گفت‌وگوهای صلح در مورد آن بحث شود و اعضای تیم مذاکره‌کننده باید به صورت منطقی و معقولانه از آن دفاع کنند. این می‌تواند راه را برای مشارکت زنان در حکومت آینده باز کند. شبکه: اگر بهای صلح ایجاد بعضی محدودیت‌ها برای زنان باشد، به نظر شما قابل قبول است؟ صفوت: زنان بسیاری در جنگ‌های افغانستان بی‌سرپرست شدند، افراد زیادی زندانی شدند و بسیاری از شهروندان تمام دار و ندار خود را از دست دادند، من فکر می‌کنم این بزرگ‌ترین بهایی است که مردم افغانستان پرداخته‌اند. به نظر من چیزی که طالبان می‌خواهند بسیار واضح است و پذیرفتن محدودیت‌های آنان باعث می‌شود زنان دوباره دوران سیاه طالبان را تجربه کنند و هیچ‌کس نتواند حقوق خود را مطالبه کند. آقای صفوت می‌گوید، اگر توافقی برای صلح صورت بگیرد می‌توان با در نظر گرفتن شرایطی خاص، به ایجاد تغییر در وضعیت امیدوار بود؛ زیرا به باور وی منافع کشورهای منطقه ایجاب می‌کند که وضعیت افغانستان تغییر کند و امنیت در آن تامین شود. گفت‌وگوی شبکه جامعه مدنی و حقوق بشر با حمید صفوت، استاد دانشگاه و فعال مدنی